Đau đầu gối là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa đau đầu gối

Đau đầu gối là tình trạng xuất hiện cảm giác đau nhức, khó chịu hoặc giới hạn vận động tại vùng khớp gối. Đây là một trong những vấn đề sức khỏe cơ xương khớp phổ biến nhất, có thể ảnh hưởng đến người ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là vận động viên, người lao động nặng, người cao tuổi và người thừa cân. Cơn đau có thể xuất hiện đột ngột do chấn thương hoặc diễn tiến mạn tính liên quan đến tình trạng thoái hóa khớp.

Theo Arthritis Foundation, đau đầu gối là một trong những nguyên nhân hàng đầu làm giảm khả năng vận động, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và làm tăng nguy cơ tàn tật. Tính chất đau có thể thay đổi theo nguyên nhân, từ âm ỉ liên tục đến đau dữ dội khi vận động, từ đau khu trú phía trước, bên trong, bên ngoài hoặc vùng hố khoeo gối, cho đến đau lan tỏa khớp.

Đặc điểm lâm sàng của đau đầu gối:

• Đau tăng khi vận động, đặc biệt là đi bộ, leo cầu thang hoặc ngồi xổm
• Đau về đêm hoặc sáng sớm khi thức dậy, đi kèm cứng khớp
• Giảm đau khi nghỉ ngơi, đặc biệt trong đau cơ học
• Đôi khi kèm theo cảm giác lỏng khớp hoặc mất vững

Cấu trúc giải phẫu của khớp gối

Khớp gối là khớp bản lề lớn nhất trong cơ thể, đóng vai trò chính trong các hoạt động như đứng, đi, chạy và nhảy. Cấu trúc chính gồm ba xương: xương đùi (femur), xương chày (tibia) và xương bánh chè (patella). Ngoài ra, khớp gối còn bao gồm các thành phần hỗ trợ quan trọng như dây chằng, sụn khớp, sụn chêm và bao hoạt dịch.

Dây chằng giữ vai trò ổn định khớp: gồm dây chằng chéo trước (ACL), chéo sau (PCL), bên trong (MCL) và bên ngoài (LCL). Sụn chêm trong và ngoài (medial/lateral meniscus) hoạt động như đệm giảm chấn giữa xương đùi và xương chày, đồng thời hỗ trợ phân bố lực. Bao hoạt dịch bao quanh khớp tiết dịch nhầy bôi trơn và nuôi dưỡng sụn khớp.

Bảng sau tóm tắt một số thành phần giải phẫu và chức năng chính của khớp gối:

Cấu trúc	Chức năng
Xương đùi, xương chày, xương bánh chè	Hình thành khớp gối, truyền lực
Dây chằng ACL, PCL, MCL, LCL	Ổn định chuyển động khớp
Sụn chêm	Giảm sốc, phân phối áp lực
Sụn khớp	Giảm ma sát, bảo vệ đầu xương
Bao hoạt dịch	Bôi trơn, chống viêm

Phân loại đau đầu gối

Phân loại đau đầu gối giúp định hướng nguyên nhân tiềm ẩn và đưa ra chiến lược điều trị hợp lý. Có thể chia đau đầu gối theo vị trí, cơ chế và thời gian xuất hiện. Mỗi phân nhóm có đặc điểm lâm sàng riêng và gợi ý nguyên nhân khác nhau.

• Theo vị trí:
  • Đau phía trước: thường do hội chứng xương bánh chè - đùi
  • Đau phía sau: liên quan đến nang Baker hoặc viêm gân kheo
  • Đau mặt trong/ngoài: gợi ý tổn thương sụn chêm hoặc dây chằng bên
• Theo cơ chế bệnh sinh:
  • Đau cơ học: thường do thoái hóa, chấn thương, lệch trục khớp
  • Đau viêm: do viêm khớp dạng thấp, gout, viêm bao hoạt dịch
  • Đau chuyển hóa: do lắng đọng tinh thể (acid uric hoặc calci)
• Theo thời gian:
  • Đau cấp: xảy ra đột ngột sau chấn thương hoặc viêm cấp
  • Đau mạn: kéo dài trên 6 tuần, thường gặp trong thoái hóa hoặc viêm khớp mạn

Nguyên nhân phổ biến gây đau đầu gối

Đau đầu gối có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm tổn thương cấu trúc, viêm nhiễm, bệnh tự miễn hoặc chuyển hóa. Việc xác định nguyên nhân là bước quan trọng trong điều trị hiệu quả.

Một số nguyên nhân phổ biến:

• Thoái hóa khớp gối (osteoarthritis): do mất dần sụn khớp và hình thành gai xương
• Viêm khớp dạng thấp: bệnh tự miễn gây phá hủy màng hoạt dịch
• Chấn thương dây chằng (thường gặp ở vận động viên): ACL, MCL
• Rách sụn chêm: gây kẹt khớp, đau khi gập hoặc xoay gối
• Gout: do lắng đọng tinh thể urat trong bao hoạt dịch và sụn
• Viêm gân bánh chè hoặc viêm bao hoạt dịch trước xương bánh chè

Dưới đây là bảng minh họa so sánh một số nguyên nhân thường gặp:

Nguyên nhân	Đặc điểm đau	Đối tượng thường gặp
Thoái hóa khớp	Đau âm ỉ, tăng khi vận động, có tiếng lạo xạo	Người cao tuổi
Viêm khớp dạng thấp	Đau kèm cứng khớp buổi sáng, viêm đối xứng	Nữ tuổi trung niên
Chấn thương dây chằng	Đau dữ dội, sưng nhanh sau chấn thương	Vận động viên
Gout	Khởi phát đột ngột, sưng nóng đỏ dữ dội	Nam tuổi trung niên, có tiền sử tăng acid uric

Triệu chứng đi kèm

Bên cạnh cảm giác đau, bệnh nhân bị đau đầu gối có thể gặp nhiều triệu chứng đi kèm tùy theo nguyên nhân và mức độ tổn thương. Các biểu hiện này giúp định hướng lâm sàng và gợi ý các bệnh lý nền cần lưu ý.

Những triệu chứng thường gặp:

• Sưng khớp: dấu hiệu của viêm, chấn thương hoặc tràn dịch khớp
• Cứng khớp: đặc biệt buổi sáng hoặc sau khi ngồi lâu, thường gặp trong viêm khớp dạng thấp
• Tiếng kêu trong khớp: cảm giác lạo xạo khi gập duỗi gối, do tổn thương sụn hoặc gai xương
• Mất vững khớp: cảm giác khớp bị lỏng lẻo, thường liên quan đến tổn thương dây chằng
• Giới hạn vận động: khó thực hiện các động tác như đứng lên, gập gối hoặc xoay

Các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, sụt cân, viêm đa khớp có thể cho thấy bệnh hệ thống như lupus, viêm khớp dạng thấp hoặc nhiễm trùng khớp.

Chẩn đoán đau đầu gối

Chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây đau đầu gối dựa trên khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm hỗ trợ. Việc kết hợp đa công cụ giúp xác định mô tổn thương, mức độ viêm và định hướng điều trị.

Các phương pháp chẩn đoán phổ biến:

• X-quang: phát hiện gai xương, hẹp khe khớp, vôi hóa
• MRI: đánh giá tổn thương mô mềm như sụn chêm, dây chằng
• Siêu âm: hữu ích trong khảo sát tràn dịch, viêm bao hoạt dịch
• Xét nghiệm máu: CRP, ESR (viêm), RF, anti-CCP (viêm khớp dạng thấp), acid uric (gout)
• Chọc hút dịch khớp: kiểm tra màu sắc, độ nhớt, tinh thể hoặc vi khuẩn nếu nghi nhiễm trùng

Các test lâm sàng như Lachman, pivot shift, McMurray, Apley test cũng được dùng để định hướng tổn thương dây chằng và sụn chêm.

Sinh cơ học của khớp gối và cơ chế đau

Khớp gối chịu tải trọng lớn khi cơ thể đứng, đi hoặc chạy. Trọng lượng cơ thể và lực cơ tác động lên khớp có thể gấp 3–5 lần trọng lượng khi đi bộ, và gấp 8 lần khi chạy. Lực tác động này ảnh hưởng trực tiếp đến sụn khớp, xương dưới sụn và các mô liên kết.

$F = m \cdot a$ trong đó $F$ là lực tác động, $m$ là khối lượng cơ thể và $a$ là gia tốc vận động. Sự gia tăng lực kéo dài có thể gây mòn sụn, tạo ra phản ứng viêm và kích thích các thụ thể đau (nociceptors) trong bao hoạt dịch và dây chằng.

Ngoài ra, sự mất cân bằng giữa nhóm cơ tứ đầu đùi và gân kheo, hoặc tình trạng lệch trục chi dưới (genu varum/valgum) cũng góp phần gây tăng áp lực không đều lên khớp gối và dẫn đến đau.

Phương pháp điều trị

Điều trị đau đầu gối cần cá thể hóa tùy theo nguyên nhân, mức độ tổn thương và yếu tố nguy cơ đi kèm. Mục tiêu là giảm đau, phục hồi chức năng và ngăn ngừa tiến triển mạn tính.

Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Thuốc giảm đau: paracetamol, NSAIDs như ibuprofen, meloxicam
• Thuốc chống viêm mạnh: corticoid (đường uống hoặc tiêm nội khớp)
• Tiêm acid hyaluronic: phục hồi dịch khớp, cải thiện bi cơ học
• Thuốc điều trị nguyên nhân: allopurinol cho gout, methotrexate cho viêm khớp dạng thấp
• Vật lý trị liệu: tăng cường cơ tứ đầu, cải thiện phạm vi vận động
• Phẫu thuật: nội soi sụn chêm, tái tạo dây chằng hoặc thay khớp gối toàn phần

Kết hợp thay đổi lối sống như giảm cân, kiểm soát đường huyết, duy trì thói quen vận động phù hợp cũng góp phần kiểm soát triệu chứng lâu dài.

Biện pháp phòng ngừa và theo dõi lâu dài

Phòng ngừa đau đầu gối hiệu quả cần can thiệp từ sớm đối với các yếu tố nguy cơ cơ học, chuyển hóa và viêm. Dự phòng không chỉ làm giảm tỷ lệ mắc mà còn làm chậm tiến trình thoái hóa.

Biện pháp cụ thể:

• Giữ cân nặng ở mức hợp lý, tránh béo phì
• Tăng cường các bài tập kéo giãn và cơ đùi
• Tránh hoạt động quá mức hoặc sai tư thế (ngồi xổm lâu, xoay gối đột ngột)
• Sử dụng giày thể thao phù hợp khi tập luyện
• Kiểm tra định kỳ nếu có tiền sử chấn thương gối hoặc bệnh khớp

Đối với người đã từng đau đầu gối, nên duy trì chế độ tập luyện nhẹ như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội và tái khám khi có biểu hiện tái phát.

Tài liệu tham khảo

1. Arthritis Foundation - Osteoarthritis
2. NIAMS - Rheumatoid Arthritis
3. AAOS - Knee Pain and Problems
4. Cleveland Clinic - Knee Pain
5. PubMed Central - Knee Pain in Adults